Teza (lub hipoteza) to zdanie oznajmujące, którego prawdziwość należy udowodnić

• Nie uważamy więc za tezę zdania: boli mnie głowa.Uznajemy to za stwierdzenie faktu, czyli podanie informacji.

• Nie są tezami także pytania. Pytania są co najwyżej zachętą do rozważań, które powinny zakończyć się jakąś tezą.

• Bardzo często cały tekst jest w zamyśle autora dowodem prawdziwości jakiejś tezy.

Tezę można rozpatrywać jako odpowiedź na jakieś pytanie

• Na niektóre pytania, na przykład Czy ssaki mają pióra?, odpowiedź ma postać tak lub nie. Pytający po słowie czy sformułował pewną tezę, a odpowiadający ma ocenić jej prawdziwość. Pytanie można było zapisać tak: Czy teza: „ssaki mają pióra" jest prawdziwa?

• Jeśli ktoś zapyta: Jaka jest najdłuższa rzeka w Polsce?, to chce, abyś sformułował pewną tezę. Jeśli odpowiesz: Wisła, to tak naprawdę mówisz: Najdłuższa rzeka w Polsce to Wisła. I o to pytającemu chodziło. (Mógłbyś odpowiedzieć: Duna­jec. Oznaczałoby to, że opowiadasz się za tezą: Najdłuższa rzeka w Polsce to Dunajec. To teza fałszywa, możliwa do obalenia, ale jednak teza.)

• Na jeszcze inne pytania nie da się odpowiedzieć jednym wyrazem. Jednak i w tym wypadku pytający zazwyczaj ocze­kuje od pytanego sformułowania jakiejś tezy. Na przykład, gdy pyta: Co jest główną przyczyną wypadków drogowych w Polsce? albo Kto jest najlepszym poetą współczesnym? W obu przypadkach odpowiedzi będą miały postać tezy (prawdziwej lub fałszywej, tego jeszcze nie wiemy).

Hipoteza to „teza robocza" z którą się bez żalu pożegnamy, jeśli okaże się nieprawdziwa

• Jeśli uznajemy, że jakieś zdanie może być prawdziwe, ale nie jesteśmy wstanie tego od razu stwierdzić, wydaje nam się to niezbyt prawdopodobne albo chcemy się w stosunku do tego zdania zdystansować, możemy powiedzieć, że to tylko hipoteza.

• Matematyk może powiedzieć, że zamierza udowodnić następującą tezę: przez dowolne trzy punkty niewspółliniowe można poprowadzić okręg. A następnie tezę tę udowodni (i wtedy teza staje się twierdzeniem matematycznym).

• Jeden astronom może powiedzieć: mam mocne argumenty na rzecz tezy, iż na Marsie istnieje życie. A inny astronom może to skomentować: eee tam, to tylko słaba hipoteza.

Formułowanie tezy - TUTAJ DOBRY LINK - do obejrzenia i posłuchania  

 ZAPAMIĘTAJ!

Ćwiczenie: Zamknij oczy i powiedz, co można zrobić z tezą, używając pięciu czasowników.

Teza to twierdzenie, którego można z pasją bronić

• Na maturze otrzymasz temat i Twoim zadaniem jest sformułowanie tezy i jej obronienie (uargumen-towanie). Nie wpadnij w pewną pułapkę. Otóż nie chodzi o to, byś przedstawił wszystko, co wiesz na dany temat. Nie masz więc tego tematu streścić ani omówić przekrojowo. Temat jest na to zbyt obszerny. Masz na jego podstawie sformułować jakiś pogląd (tezę) i udowodnić ją. Teza nie musi być specjalnie odkrywcza ani nawet nie musi być Twoja własna. Ale musisz ją zrozumieć i umieć po swojemu uzasadnić, broniąc jej jak własnej.

Do jednego tematu można sformułować wiele tez

• Dany temat maturalny można zrealizować na wiele sposobów. Jak to się dzieje? Otóż każda z osób postawi inną tezę i dobierze inne argumenty (i przykłady z literatury), żeby ją udowodnić.

• Jeśli na maturze pojawi się na przykład temat ojca (wraz z odpowiednim tekstem kultury jako punktem wyjścia), maturzysta może zaprezentować tezę, że ojcowie są dobrzy i źli. Inny może postawić tezę, że ojcowie XX wieku są odmienni od ojców poprzednich epok. Jeszcze kto inny udowodni wpływ światopoglądu na wzorce postaw i ich realizację łub pokaże, iż rola ojca malała wraz z upływem wieków. To cztery przykładowe tezy. Oczywiście muszą one nawiązywać do tematu i dołączonego tekstu.

• Pamiętaj, że teza musi być prawdopodobna i logiczna. Jeśli nie byłbyś w stanie wybranej tezy udowodnić, to lepiej sformułuj inną tezę.

Teza może zostać sformułowana jawnie albo niejawnie

• W tekstach o prostej budowie tezę formułuje się we wstępie, wyrażając ją w sposób jawny, a nawet stwierdzając: oto nasza teza. Wtedy czytelnik nie ma wątpliwości, czemu będzie poświęcone roz­winięcie. Łatwo jest czytać taki tekst i łatwo analizować argumentację. W pracy naukowej teza bardzo często jest formułowana właśnie w taki sposób.

• Jednak czasami wstęp to tylko efektowny przykład, który ma przyciągnąć uwagę czytelnika. Wtedy teza będzie sformułowana na początku rozwinięcia; albo jeszcze dalej. W eseju, czyli w gatunku literackim, który stanowi popis erudycji autora, teza może zostać sformułowana w środku tekstu. Wcześniejsza część wypowiedzi tylko naprowadza na tezę.

• Czasami teza jest formułowana dopiero w podsumowaniu. Na przykład wtedy, gdy badacz chce zwrócić uwagę na to, jak trudno było powiązać ze sobą różne obserwacje (wypełniające rozwinięcie). Ich wyjaśnienie to zarazem główna teza tekstu.

Teza jest zawsze blisko związana z tytułem tekstu, tematem i słowami kluczowymi

• Czasami główną tezę tekstu wyraża sam tytuł. Na przykład tytuł Mickiewicz jako patriota wyraża tezę, która brzmi: Mickiewicz był patriotą. Reszta tekstu najprawdopodobniej stanowi dowód tej tezy.

• Jeśli tekst mówi o różnych aspektach nacjonalizmu, co znaczy, że nacjonalizm jest tematem tekstu, to zapewne teza jakoś się wiąże z nacjonalizmem.

• Jeśli w tekście raz po raz pojawia się słowo hipnoza, to możemy uznać, że jest to słowo kluczowe do całego tekstu. Zapewne autor stawia tezę, w której to słowo występuje.    

Wycyzeluj tezę, zwróć uwagę, na to, czy na pewno ma właściwą formę, sens i czy jej treść odpowiada twojej argumentacji. A przede wszystkim sprawdź, czy w ogóle masz tezę w swojej pracy! Najczęściej zapominają ją sformułować ci, którzy na początku stawiają pytania lub hipotezy, a dopiero na końcu mają zamiar napisać tezę.

 W poleceniach możesz zostać poproszony o postawienie tezy lub jej potwierdzenie argumentami z tekstu. Jest też możliwe, że zostaniesz poproszony o jedno i drugie

Przykład 1. Tekst maturalny w 2005 roku dotyczył dzieci wychowywanych przez zwierzęta. Podane akapity wspominały o Linneuszu, który wyodrębnił dzikiego człowieka (czworonożnego, niemego, kosmatego), i o relacji zawartej w XVII-wiecznej „Historii Polski", dotyczącej chłopca wychowanego przez niedźwiedzie (ciało jego było straszliwie zdeformowane i nie władał on ani mową, ani rozumem). Podaj przypuszczalną tezę artykułu.

Rozwiązanie: Na podstawie takich danych można sformułować kilka tez:

1. Zastępczymi rodzicami bywały zwierzęta.
2. Dzieci wychowywane z dala od ludzi nie posługują się mową.
3. Dziecko wychowy wane przez zwierzęta zatraca ludzkie cechy.
4. Przypadki wychowywania dzieci przez zwierzęta znalazły potwierdzenie w faktach historycznych.

Komentarz. Każda logiczna teza, wyrażona zdaniem oznajmującym, była punktowana.

Przykład 2. Polecenie na maturze 2011 brzmiało: W kontekście akapitu: [...] wyjaśnij sens zdania: Słowem: rozmawiamy ale nie komunikujemy się zbyt dobrze.

Na potrzeby tego tekstu ułatwimy Ci zadanie i streścimy akapit, o którym była mowa. Fragment akapitu przed zacytowanym zdaniem mówił o tym, że doszukujemy się w wypowiedziach rozmówcy aluzji, podtekstów. Fragment po zacytowanym zdaniu ostrzegał przed skupianiem się na własnej osobie, a nie na drugiej stronie, bo takie nastawienie uniemożliwia kontakt.

Rozwiązanie: 

• Żeby udzielić prawidłowej odpowiedzi, należało jedynie zebrać najważniejsze infor­macje z całego akapitu. Sens akapitu mógłby zostać więc ujęty przez maturzystę tak: Zamiast skupić się na rozumieniu drugiej osoby, szukamy w jej słowach podtekstów, co uniemożliwia prawidłowy kontakt.

W górę