do zmiany!

 

 

 

PRZECZYTAJ UWAŻNIE - oto przykładowe rozwiązania z komentarzami na marginesie

Zadanie egzaminacyjne na maturze ustnej składa się z polecenia i tekstu kultury.  Może to być:

1. tekst o języku (Grupa I) - OBEJRZYJ   lub
   

2. tekst literacki (GrupaII) lub
   

3. tekst ikoniczny (Grupa III) [ikoniczny - czyli obraz, plakat, fotgrafia rzeźby, fotografia artystyczna itp.]
   

 

• Jak omówić obraz na maturze z polskiego? 
  

Pytanie z Grupy I

 

 

Kolejne pytanie z Grupy I

Teksty językowe na mature ustną-  LINK  

Pytanie z Grupy III

Pytanie z Grupy II

Przykładowa wypowiedź w związku z tekstem literackim

 

Jaka jest funkcja metafor w wierszu Adama Mickiewicza pt. „Stepy akermańskie”? Podaj przykład  innego tekstu, w którym także występują metafory i omów ich funkcje.

 

Adam Mickiewicz

„Stepy akermańskie”

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi;

|śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurchanu,

Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;

Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzeńka wschodzi?

To błyszczy Dniestr, to wzeszła lampa Akermanu.

 

Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dożcigły źrenice sokoła;

Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

 

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiej ciszy! – tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła.

 

Przykładowa realizacja tematu

Zagadnienia wprowadzające

– Powyższy tekst Adama Mickiewicza to sonet „Stepy akermańskie” otwierający cykl „Sonetów krymskich”.

– Utwór ten ma bardzo rozbudowaną metaforykę.

– Metafora, czyli przenośnia (dosłownie z greckiego przeniesienie) to jeden z najstarszych środków poetyckich, który polega na połączeniu w całość semantyczną wyrazów odległych znaczeniowo, w wyniku czego wyrazy tracą całkowicie swe pierwotne znaczenie, a zyskują znaczenie nowe.

 

Rozwinięcie

W sonecie „Stepy akermańskie” metafory oparte są na podobieństwie poruszających się traw stepowych do fal oceanu, podróży przez step do płynięcia statkiem lub łódką po morzu lub oceanie.

Z analogii wynika metaforyczny epitet „kwiatów powódź” czy „koralowe ostrowy burzanu” (koralowe wyspy krzewów burzanu). Także nazwanie gwiazd „przewodniczkami łodzi” jest przenośnią, podobnie sformułowania „fala łąk szumiących”.

Funkcją wszystkich metafor jest uplastycznienie wizji stepu, pokazanie, jak on wygląda czytelnikowi, zadziałanie na wyobraźnię odbiorcy – wszystkie metaforyczne obrazy mają eksponować podobieństwo stepu do morza lub oceanu. Taka jest właśnie rola tych wszystkich skomplikowanych metafor, utrzymanych w jednym kręgu semantycznym – rejsu, podróży przez wodę. Warto też zwrócić uwagę na hiperbolę, step pokazano jako bezkresną przestrzeń, wielką jak ocean, wyolbrzymiono też niesłyszalne dźwięki („Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,/ Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła”)… Jednak ich przywołanie podkreśla ciszę stepu i stwarza napięcie związane z nasłuchiwaniem odgłosów z Litwy, niemożliwych do usłyszenia, ale wytęsknionych, upragnionych przez poetę….

Oczywiście, przenośnie, zaskakujące skojarzenia i wyolbrzymienia, służą zadziwieniu czytelnika i pokazaniu kunsztu twórcy.

Innym tekstem kultury, w którym występują liczne metafory, jest opowiadanie Brunona Schulza „Nawiedzenie” z tomu „Sklepy cynamonowe”. Pierwsze zdanie tekstu „Już wówczas miasto nasze popadało coraz bardziej w chroniczną szarość zmierzchu, porastało na krawędziach liszajem cienia, puszystą pleśnią i mchem koloru żelaza” sygnalizuje metaforyczny charakter opowiadania. W pierwszym zdaniu występuje animizacja, której funkcją jest sugerowanie, że miasto to istota żywa podlegająca tajemniczym przemianom. Ta metafora, podobnie jak inne, służy oddaniu oryginalnego, dziwnego, tajemniczego charakteru miasteczka i pozwala przemienić zwykłą codzienną przestrzeń w przestrzeń magiczną.

 

Wnioski podsumowujące

Funkcją metafor jest najczęściej działanie na wyobraźnię odbiorcy, przedstawienie autorskiej, plastycznej wizji, np. stepu jako ogromnego falującego oceanu albo miasteczka jako żywej, tajemniczej istoty, a także popis możliwości twórczych autora. Jak widać, metafory mogą występować w poezji, prozie i w innych tekstach kultury, choćby na obrazach, plakatach, fotografiach. Np. motyw ważki na obrazie Mehoffera „Dziwny ogród” może być symbolem dobrobytu, a może nieszczęścia, tajemnicy, a może jeszcze czegoś innego.

 

O co może zapytać komisja w rozmowie ze zdającym?

Co to jest animizacja?

Ożywienie, nadanie cech organizmu żywego rzeczy, pojęciu, idei…

Co to jest sonet?

To utwór o kunsztownej budowie – składa się z 14 wersów, podzielonych w klasycznej wersji na cztery strofy: dwie pierwsze czterowersowe i dwie ostatnie trzywersowe. Według tradycji pierwsza i druga strofa mają charakter opisowy, a trzecia i czwarta refleksyjny.

Istnieją odmiany sonetu, m.in. włoska, angielska, francuska. Sonety pisali m.in. Francesco Petrarca, William Szekspir, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz i twórcy modernistyczni.

Nowatorstwo „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza polegało na zastosowaniu formy typowej dla liryki miłosnej (sonet) do opisu pejzażu.

Do jakich innych metafor i tekstów kultury można było się odwołać?

Inne opowiadania z tomu „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza.

Teatr jako metafora świata w „Lalce” Bolesława Prusa i fraszce Jana Kochanowskiego „O żywocie ludzkim”.

Zachód słońca w „Panu Tadeuszu” jako metafora końca świata szlacheckiego.

Metafora jutrzenki swobody w „Odzie do młodości” Adama Mickiewicza – metafora odzyskania niepodległości.

 

Pytanie z Grupy II

Przykładowa wypowiedź w związku z tekstem literackim

 

W jaki sposób w literaturze przedstawiane są udręki miłości?  Odwołaj się do zamieszczonego fragmentu „Chłopów”, innych fragmentów tej lektury oraz innych tekstów literackich.

Tekst do zadania:

– Niech będzie pochwalony!

– Na wieki… Mateusz!

– Jam ci, Jaguś, ja…

Ścisnął ją za rękę i tak gorąco patrzył w oczy, aż się dziewczyna zarumieniła i niespokojnie na drzwi poglądała.

– A to z pół roku byłeś we świecie… – szepnęła zmieszana.

– Całe pół roku i dwadzieścia i trzy dni… dobrzem liczył:.. – a rąk jej nie puszczał.

– Zapalę światło! – zawołała, że to się już mroczyło na dobre i żeby mu się wyrwać.

– Przywitajże mnie, Jaguś – prosił cicho i chciał ją objąć, ale wysunęła się prędko i szła do komina zapalić światło, bojała się, żeby ich tak po ciemku matka nie zeszła abo i kto drugi, ale nie zdążyła, bo Mateusz chycił ją wpół, przycisnął mocno do siebie i jął zapamiętale całować…

Zatrzepotała się kiej ptak, ale nie jej moc wyrwać się takiemu głodnemu smokowi, któren ściskał, aż żebra trzeszczały , i tak całował, że całkiem zesłabła, oczy jej zaszły mgłą, tchu złapać nie mogła, że ino ostatkiem skamlała:

– Puść… Mateusz… Matula…

– Jeszcze ździebko, Jaguś, jeszcze raz, bo się całkiem wścieknę… – I tak całował, że mu dziewczyna całkiem zmiękła i leciała przez ręce kiej woda, ale puścił ją, bo posłyszał w sieniach kroki, sam zapalił nad okapem lampkę i skręcał papierosa, a roziskrzonymi uciechą oczami spoglądał na Jaguś, że to jeszcze przyjść do siebie nie przyszła, bo się mocno dzierżyła ściany i dyszała ciężko.

(Władysław Reymont, „Chłopi”)

 

Zagadnienia wprowadzające

– Miłość jest bardzo częstym tematem utworów literackich. W Wielu z nich jest przedstawiana nie jako szczęście, lecz udręka.

Powyższy fragment młodopolskiej powieści Reymonta „Chłopi” ukazuje miłosne udręki w specyficzny sposób.

 

Rozwinięcie

– Powyższa scena przedstawia spotkanie Jagny, wiejskiej piękności, obiecanej bogatemu gospodarzowi Borynie, i młodego Mateusza, który wraca po długiej nieobecności do wsi Lipce. Jest on z wielu adoratorów Jagny.

– Relacja tych dwojga jest opisana w sposób  naturalistyczny, siła pożądania, instynktu przyciąga do siebie tych młodych, silnych, atrakcyjnych ludzi, jak zwierzęta. Głodny miłości Mateusz zostaje ukazany na podobieństwo smoka,  Jagna „skamle” i zachowuje się jak schwytany ptak. Trudno powiedzieć, czy oboje są w miłosnym uścisku szczęśliwi i spełnieni, raczej wydają się  udręczeni, gdyż nie panują nad swymi instynktami i zdają sobie sprawę, że mogą mieć kłopoty z powodu folgowania im.  Jagna boi się matki. Oboje mogą być narażeni na szykany wiejskiej gromady. Jednak biologiczna siła młodych jest silniejsza od rozumu.

– Podobne relacje łączą Jagnę z innymi mężczyznami, między innymi z Antkiem, synem Macieja Boryny, przyszłego męża Jagusi.

– Miłość w tym ujęciu, sprowadzona do fizycznego instynktu komplikującego życie, jest udręką, powoduje tęsknotę i głód.

– Inne ujęcie miłosnych udręk przedstawiają utwory romantyczne, w których miłość, często nieszczęśliwa, jest wspólnotą dusz i… również cierpieniem. Fizyczne spełnienie nie jest w niej najważniejsze, ale niespełnienie przynosi ból. Przeważnie kochającą się parę rozdziela inny człowiek, jakieś tabu, zakazy moralne lub honor i wcześniejsze zobowiązania. Często, ze względów majątkowych czy prestiżowych albo lojalnościowych , z powodu danego słowa, ukochana musi poślubić innego mężczyznę.

Tak ukazane zostaje uczucie Wertera, tytułowego bohatera powieści epistolarnej Goethego, do Lotty. Lotta jest przeznaczona innemu, w dodatku przyjacielowi Wertera. Bohater nie może poradzić sobie z uczuciem do niej ani o niej zapomnieć, ona, choć kocha Wertera, nie chce cofnąć obietnicy danej narzeczonemu, i zrywa zupełnie znajomość z ukochanym, zbulwersowana jego śmiałym zachowaniem. Werter w końcu popełnia samobójstwo. Samobójcza śmierć i występna miłość sprawia, że nie zasługuje na godny pogrzeb.

 

Wnioski podsumowujące

Miłość, zarówno w ujęciu naturalistycznym, jak i romantycznym jest swego rodzaju udręką. Twórcy rzadziej ukazują miłość szczęśliwą, częściej ich stanowisko sprowadza się do tego znanego z IV części „Dziadów” :

„Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,
I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy”.

 

O co może zapytać komisja w rozmowie ze zdającym?

Co to jest naturalizm?

Odpowiesz np.:

Naturalizm  – to kierunek, który szczególnie zaznaczył się w literaturze epoki Młodej Polski, ukształtował się we Francji w II poł. XIX wieku, pisarz wedle jego założeń miał ukazywać świat jako zjawiska w postaci surowej , bez komentarza, często  tym celu twórcy eksponowali  biologizm, epatowali  brzydotą, opisywali fizjologię, obnażali najniższe ludzkie instynkty, strach, popęd seksualny, ukazywali ludzi na podobieństwo zwierząt. Głównym przedstawicielem tego kierunku był Emil Zola. W Polsce echa naturalizmu znajdziemy np.u Reymonta, Zapolskiej, Żeromskiego, Dygasińskiego.

 

Do jakich innych tekstów kultury można było się odwołać?

– „Romantyczność” Adama Mickiewicza – Karusia udręczona miłością, cierpi po śmierci kochanka i jest przez niego nawiedzana już po jego śmierci, co staje się przyczyną jej inności, wyobcowania, szaleństwa .

– „Hamlet” Williama Szekspira – szaleństwo i śmierć (być może samobójcza) Ofelii mają korzenie w niespełnionej miłości do księcia Hamleta, który nagle z niezrozumiałych dla dziewczyny powodów zaczyna źle traktować ukochaną (rodzina nakazuje jej z kolei zerwanie z ukochanym).

– „Romeo i Julia” Williama Szekspira – kochankowie z Werony nie mogą żyć bez siebie, dlatego cierpią i w końcu (wskutek tragicznej pomyłki, przekonani o śmierci współmałżonka) popełniają samobójstwo

– „Dzieje Tristana i Izoldy” – cierpienia miłosne średniowiecznych kochanków przywodzą ich do grzechu i zguby, a tęsknota po rozstaniu do wielkiego cierpienia i śmierci,

Tutaj inne przykładowe pytania:

Matura ustna - inne przykłady  

* * *

 

W górę