POWTÓRKI · Motywy literackie. Toposy. Archetypy

Motywy, które najczęściej pojawiają się na maturach:

Miłość
Cierpienie
Poświęcenie
Rodzina
Wiara
Rozum
Walka
Patriotyzm

Najpopularniejsze motywy i tematy z matur według nowej formuły 2023

Podcasty na temat najważniejszych motywów literackich

Motyw to podstawowa jednostka budująca świat przedstawiony w utworze literackim / malarstwie / rzeźbie / muzyce lub w filmie. Może być nim zdarzenie, przeżycie, sytuacja, cecha, przedmiot, osoba (miłość, wojna, smok, poszukiwanie skarbu, dziecko itd). Właściwie prawie wszystko, co pojawia się w danym tekście kultury można nazwać motywem.

Motywy obiegowe (motywy wędrowne) powtarzają się w tekstach kultury z różnych epok kulturowych, choć ich sensy niekiedy ulegają przekształceniom, reinterpretacjom.

Powtarzający się, niezmienny obraz literacki bądź językowy o treściach symbolicznych nazywamy toposem.

Archetypy to przechowywane w nieświadomości zbiorowej (ludów wszystkich ras i kultur) prawzorce, które są dziedziczone z pokolenia na pokolenie i dzięki temu skrycie oddziałują na ludzkie wyobrażenia oraz kierują ludzkimi zachowaniami.

Np. archetyp cierpiącej matki odnajdziemy w micie o Demeter i Korze (Persefonie); w micie o Niobe; w średniowiecznej polskiej pieśni „Posłuchajcie, bracia miła...” [Maryja jako cierpiąca pod krzyżem matka], „Do matki Polki” A. Mickiewicza itp.

Zauważ!
Pojęcie toposu ma szersze znaczenie (literatura oraz sztuki piękne: malarstwo, rzeźba, muzyka, grafika, film etc.) niż pojęcie motywu literackiego (literatura piękna).

---> Kilkanaście najważniejszych toposów: Bóg, człowiek, świat.pdf Poprawna wymowa łac. - KLIK!

Topos warty zapamiętania:

homo quaerens (łac. 'człowiek poszukujący') - człowiek poszukujący, pytający; popularny motyw we współczesnej liryce egzystencjalnej i metafizycznej [czytaj: homo kwerens]

TOPOSY:

GDZIE JEST? GDZIE SĄ? (łac. ubi est? ubi sunt?) - to formuły znane od starożytności - obecne też w średniowieczu - które służyły ukazaniu przemijalności ziemskiej sławy i słabości ludzkiego poznania. Topos gdzie jest? przejawia się wieloma pytaniami retorycznymi i odzwierciedla gorączkowość oraz bezowocność poszukiwań w zaświatach zmarłego człowieka. Ukazuje więc granicę ludzkiej wiedzy o życiu. Natomiast pytanie gdzie są? otwiera katalog wyliczeń imion dawnych znakomitości - obecnie martwych i bez znaczenia.

TOPOSY do powtórki dla maturzystów

MOTYWY LITERACKIE (z podr. GWO)

---> Archetypy Mitologia Biblia.pdf

PRZYKŁADY ARCHETYPÓW (i jednocześcnie SYMBOLI)

Antygona - archetyp miłości siostrzanej; archetyp kobiety broniącej swoich przekonań

Dedal - archetyp człowieka doświadczonego, rozważnego; uosabia tęsknotę za Ojczyzną

Demeter - archetyp czułości i miłość matki

Herakles - archetyp męstwa, siły

Ikar - młody idealista, marzyciel dążący do wzniosłych celów

Kasandra - zwiastunka katastrofy, nieszczęścia

Orfeusz - archetyp poety, muzyka i śpiewaka, który w imię miłości gotów jest do największych poświęceń

Pigmalion - artysta, którego sztuka ma moc kreacyjną, gdyż jej źródłem jest miłość

Prometeusz - samotny buntownik, bezinteresownie poświęcający się dla ludzi, których kocha

Narcyz - archetyp miłości własnej

Niobe - archetyp matki cierpiącej po stracie dzieci Syzyf- archetyp niekończącego się, absurdalnego wysiłku

Inne ciekawe archetypy [pomyśl, w jakich mitach, tekstach kultury je odnajdziesz]:

Dziecko - symbol bytu bez ukształtowanej trwale formy; archetyp ten uosabia z jednej strony aktywność i indywidualizm, z drugiej - skłonność do chaosu i nieodporność na zwodzenie.

Wieczna kobieta - uosobienie pięknej, zmysłowej i płodnej cielesności, ale także życiowej praktyczności i materialności (np. Afrodyta).

Ojciec - niebo i słońce, piorun i wiatr, broń oraz wszystkie męskie zwierzęta i rośliny; cechami Ojca są: aktywności i agresje, natrętność, dobitność, destruktywność, niszczenie i pasjonującą owocność, przekonywalność i skuteczność.

Matka - symbol natury, zwłaszcza w jej namacalnym, rzeczowym aspekcie, uosobienie matki, bogini-żywicielki, macierzyństwa, nieśmiertelności, jedności życia i śmierci; w dalszym sensie Kościół, miasto, kraj, Ziemia, materia...

Heros (Superbohater, Niepokonany Bohater, Zwycięzca) - realizuje niezwykłe cel, przeżywa przygody; jest zaprzeczeniem płaskiej, nudnej egzystencji „zwykłych i przeciętnych ludzi” (np. Herakles, Achilles).

Cień - symbolizuje dualizm dobra i zła, oznacza zwierzęce, pierwotne elementy drzemiące w naturze człowieka; uosabia treści nieakceptowane społecznie.

Feniks - to mityczne stworzenie, które może wypalić się i odrodzić z własnych popiołów. Wiąże się z odnową i cyklem życia. Ogniste stworzenie żywi się rosą. Nie łamie gałęzi ze względu na swoją nieważkość. W różnych kulturach świata ptak Feniks utożsamiany jest z odnową duchową i fizyczną. Ta mityczna istota symbolizuje powtórzenie wszystkich wydarzeń, uosabiając koniec i początek.

Rajski ptak - nazwa ptaka i gwiazdozbioru; przenośnie: osoba barwna, niepospolita, coś rzadkiego, pięknego.

Stary mędrzec - symbol duchowości oraz patriarchalizmu, uosobienie duchowego przewodnika, uczącego mądrości dalekiej od życiowego praktycyzmu.

Młody marzyciel - archetyp młodego, niedoświadczonego człowieka, który pragnie spełnić swe marzenia nie zważając na niebezpieczeństwa (np. Ikar).

Trickster (czytaj: trikster - szachraj, oszust) - ktoś, kto łamie społeczne zasady i sieje zamęt z powodu nienawiści do ludzi i świata lub samego pragnienia rozrywki; czasem wszakże efekty jego działań bywają dobre i korzystne (w symbolice chrześcijańskiej rolę trickstera odgrywa diabeł).

HORACJAŃSKIE TOPOSY

exegi monumentum – wybudowałem pomnik (trwalszy niż ze spiżu)

non omnis moriar – nie wszystek umrę

carpe diem – chwytaj dzień, żyj (świadomie) chwilą

aurea mediocritas – złoty środek

nihil desperandum - nigdy nie trać nadziei

Najczęstsze motywy literackie - Wiedza z wami oraz społeczność tego kanału - LINK

Dużo motywów literackich (ułożonych epokami) znajdziesz TUTAJ <<<---

Toposy - ciekawa lekcja - LINK

Słowniki motywów: TUTAJ lub TUTAJ lub TUTAJ

--->>> Toposy na klp.pl <<<---

--->>> W Bibliotece szkolnej. Toposy, motywy literackie... <<<---

--->>> EPOKA i MOTYW <<<---

Najważniejsze motywy literackie; wędrówka przez epoki:

Motywy literackie - przydatne narzędzie

SKRZYDLATE SŁOWA Z LIRYKI HORACEGO

Sapere aude! – Miej odwagę być mądrym!; Odważ się być mądrym!

nuda veritas – naga prawda

rara avis - biały kruk (dosłownie 'rzadki ptak')

concordia discors – harmonia sprzeczności

Dulce et decorum est pro patria mori – Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę

perpetuus sopor – wieczny sen (śmierć)

oleum addere camino – dolewać oliwy do ognia

Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym

Odi profanum vulgus et arceo – Pogardzam nieoświeconym (pogańskim) tłumem i unikam go

in medias res – do sedna (rzeczy)

Pulvis et umbra sumus – Prochem i cieniem jesteśmy

Ut pictura poesis – Poezja jest jak obraz

Carpe diem quam minimum credula postero – Używaj dnia , jak najmniej ufając przyszłości

Dente lupus, cornu taurus petit – Wilk atakuje zębami, byk rogiem

Mors ultima linea rerum – Śmierć kresem ostatnim wszystkiego

Quo semel est imbutarecens, servabit odorem testa diu – Czym nasiąknie świeży dzban, tym długo pachnie

--->>> Archetypy Mitologia Biblia.pdf <<<---

--->>> WIKIPEDIA / ARCHETYP / /PSYCHOLOGIA <<<---

Polecane linki:

* * *

W górę

Topos – powtarzający się motyw, który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury. Budowany jest na zasadzie obrazu mającego na celu opis jakiejś sytuacji (np. topos tonącego okrętu [niszczona prywatą Ojczyzna] w Kazaniach sejmowych Piotra Skargi). Artyści kolejnych epok przekazują sobie toposy niejako z rąk do rąk. Nawiązują do nich, powielają, komentują bądź modyfikują, by osiągnąć nową jakość artystyczną. Trwałość toposów wynika z ich związków z archetypami.

Archetyp / archetypy - pojęcie to, wprowadzone przez psychologa Carla Gustava Junga, oznacza przechowywane w nieświadomości zbiorowej prawzorce, które są dziedziczone z pokolenia na pokolenie i dzięki temu skrycie oddziałują na ludzkie wyobrażenia oraz kierują ludzkimi zachowaniami.