„Zdradzę wam tajemnicę: nie czytamy poezji dlatego, że jest ładna. Czytamy ją, bo należymy do gatunku ludzkiego a człowiek ma uczucia. Medycyna, prawo, finanse czy technika to wspaniałe dziedziny, ale żyjemy dla poezji, piękna, miłości”.

Stowarzyszenie Umarłych Poetów (Dead Poets Society) – amerykański dramat filmowy z 1989 roku w reżyserii Petera Weira. Na podstawie scenariusza tego filmu Nancy H. Kleinbaum napisała książkę o takim samym tytule.

 

 Mistrzowie polskiej poezji współczesnej - polecany link

Poezja polska po '89 - polecany link

Poezja.org  - polecany link

 

CZESŁAW MIŁOSZ (1911 - 2004)

poeta, prozaik, eseista, tłumacz; przed 1939 w wileńskiej grupie Żagary; podczas okupacji niemieckiej uczestnik podziemnego życia kulturalnego w Warszawie; 1945–50 w polskiej służbie dyplomatycznej; 1951 pozostał na emigracji we Francji, od 1960 w USA, 1961–78 profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley; od 1992 członek PAU. W poezji ewoluował od apokaliptycznej (zbiór Poemat o czasie zastygłym 1933) i symbolistyczno-estetycznej wizji świata (Trzy zimy 1936), przez ironiczno-tragiczny obraz losów ludzkich w czasach wojny (Ocalenie 1945) ku problematyce historiozoficznej i kulturowej, w której dominującym tematem jest konfrontacja uniwersalnych wartości moralnych i estetycznych z doświadczeniami historycznymi człowieka XX w.; w twórczości poetyckiej, programowo zintelektualizowanej, łączącej liryzm z klasycyzującą dyscypliną, patos z ironicznym dystansem, Miłosz odwołuje się do różnych tradycji (T.S. Eliot), także rodzimej tradycji romantycznej; poematy Traktat moralny (1948), Traktat poetycki (1957), zbiory wierszy Miasto bez imienia (1969), Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada (1974), Dalsze okolice (1991); w esejach podejmuje rozważania nad istotą poezji, polemizuje z utartymi sposobami widzenia narodowej  tradycji, poszukuje źródeł kryzysu duchowego współczesnego człowieka, objawiającego się m.in. erozją wyobraźni religijnej; m.in. Zniewolony umysł (1953), Rodzinna Europa (1959), Człowiek wśród skorpionów (1962 — o S. Brzozowskim), Ziemia Ulro (1977), Ogród nauk (1979), Zaczynając od moich ulic (1985); powieści: politycznej Zdobycie władzy (wyd. w przekładzie franc. Lozanna 1953, wyd. oryginału Paryż 1955), wspomnieniowa Dolina Issy (1955, ekranizacja T. Konwickiego 1982); dziennik Rok myśliwego (1990); przekłady poezji (tom Mowa wiązana 1986), zwł. anglosaskiej (od W. Szekspira i J. Miltona po Eliota i R. Jeffersa), także poezji polskiej na język angielski, tekstów biblijnych (m.in. Księga Psalmów 1979); Wiersze (t. 1–2, 1984), Wiersze (1993); Historia literatury polskiej do roku 1939 (1969, wyd. pol. 1993); prowadził korespondencję z Thomasem Mertonem (Listy 1991). W 1980 otrzymał Nagrodę Nobla. W 1994 odznaczony Orderem Orła Białego; w 1998 otrzymał Nagrodę Nike za tom miniatur Piesek przydrożny (1997), łączący elementy prozy, eseju i poezji.

W 1993 r. poeta definitywnie przeprowadził się do Polski, gdzie jako miejsce pobytu wybrał Kraków, jak twierdził „najbardziej zbliżony do Wilna”. Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 w Krakowie, przeżywszy 93 lata. Został pochowany 27 sierpnia 2004 w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Katastrofizm, twórca w totalitaryzmie, człowiek wierzący we współczesnym świecie - to najważniejsze zagadnienia, które poruszał w swojej poezji.

• Poezja Czesława Miłosza jest bogata tematycznie i różnorodna formalnie; ewoluowała od poetyki apokaliptycznej (Trzy zimy, 1936), poprzez dramatyczne obrazy losów ludzi z czasów II wojny światowej (Ocalenie, 1945) do tematów historiozoficznych, kulturowych i etycznych w dekadach powojennych.

• Analizując lata stalinizmu i następne dekady, twórca okazał się przede wszystkim moralistą; realnego zła lub dobra nie wyodrębnia z historii, lecz postrzega całościowo - jako etap trwania całej ludzkości.

• Jednym z centralnych problemów tej liryki jest poszukiwanie przyczyn kryzysu duchowego współczesnego człowieka oraz zaniku wrażliwości religijnej.

• W prywatnych, indywidualnych doświadczeniach ludzkich poeta stara się odkrywać uniwersum (to zjawisko nasila się w ostatnich tomach).

• W najwcześniejszych wierszach Czesława Miłosza widać wpływy Awangardy Krakowskiej (przede wszystkim postulat „emocjonalnej powściągliwości”); z kolei konsekwencjami wpływów klasycyzmu drugiej połowy 20-lecia międzywojennego (głównie Jarosława Iwaszkiewicza) okazały się: panowanie nad wyobraźnią wizyjną oraz formalne i tematyczne związki z tradycją.

• Najobfitszym jednak źródłem Miłoszowej poetyki były doświadczenia tzw. drugiej awangardy, do której sam należał (inni poeci to np.: Józef Czechowicz, Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz), owocujące katastrofizmem, poetyką, patosem; wszystkie inspiracje Miłosz wykorzystywał w sposób twórczy, dlatego w niczym nie umniejszyły one jego oryginalności.

• Miłosza fascynuje prawdziwość, logika i rzeczowość świata. Dlatego najczęściej operuje obrazem, w którym nie brak detalu, plastyki, wyraźnego konturu. 

• Dominującym celem tej poezji (obecnym już w utworach międzywojennych i aktualnym do dzisiaj) wydaje się poszukiwanie syntezy ludzkiego doświadczenia, poszukiwanie metafizycznego sensu istnienia człowieka, roli i zadań poezji i kultury w ogóle, miejsca poety w świecie i wymagań, jakie świat mu stawia.

• Poezja Miłosza często bywa trudna, każe nieraz sięgać do wiedzy historycznej, filozoficznej, czy literackiej. 
  

 

WISŁAWA SZYMBORSKA (1923 - 2012)

poetka; 1952–66 współredaktorka „Życia Literackiego”, gdzie 1968–81 prowadziła stały felieton Lektury nadobowiązkowe (wyd. książkowe cz. 1–2 1973–81); początkowo uprawiała poezję podporządkowaną celom dydaktyczno-propagandowym (zbiory Dlatego żyjemy 1952, Pytania zadawane sobie 1954), następnie zwróciła się ku liryce o charakterze intelektualnym i moralistycznym, skupionej głównie na analizie sytuacji egzystencjalnej człowieka; kruchości i przypadkowości życia ludzkiego Szymborska przeciwstawia trwałą wartość osiągnięć człowieka jako twórcy kultury; podejmuje też obronę indywidualnej wyobraźni i wrażliwości przed dominującym w XX w. odpersonalizowanym myśleniem i odczuwaniem; poczynając od tomu Wołanie do Yeti (1957) dysponuje własną formą wypowiedzi poetyckiej, doskonaloną w kolejnych zbiorach ( Sól 1962, Sto pociech 1967, Wszelki wypadek 1972, Wielka liczba 1976, Ludzie na moście 1986, Koniec i początek 1993), odznaczającą się lapidarnością i wyrafinowaną prostotą, dyskrecją emocjonalną, a zwłaszcza mistrzowskim operowaniem konceptem poetyckim, często bliskim paradoksu, i ironią; Poezje (1989); od 1996 członek PAU. W 1996 otrzymała Nagrodę Nobla.

• W tomikach z pierwszej połowy lat pięćdziesiątych podejmowała poetka aktualną tematykę polityczno-społeczną, sławiła ideologię komunistyczną, przeciwstawiając ją porządkowi „złego imperializmu”; uczestnicząc w ruchu poetyckiej propagandy (jak zresztą większość autorów), troszczyła się wszakże o dobrą polszczyznę i wystrzegała środków charakterystycznych dla przemówień wiecowych, panoszących się wówczas powszechnie w poezji.

• W dojrzałej twórczości (począwszy od zbioru Wołanie do Yeti, 1957) rozwija Szymborska konsekwentnie kilka uniwersalnych motywów, niezależnych od wpływów konwencji artystycznych lub aktualnie obowiązujących mód poetyckich; koncentruje się zwykle wokół sytuacji egzystencjalnej człowieka, jego relacji z naturą i uwikłania w historię. Interesuje poetkę przede wszystkim zagadka sensu i celu ludzkiego życia. 

• Tę lirykę można określić jako intelektualną, chociaż jest ona wolna od erudycyjnych „popisów”; chodzi tu raczej o dzielenie się z czytelnikiem refleksją nad ludzką kondycją, prowadzącą często do zdziwienia, a niekiedy nawet do bezradności.

• Kreowany przez poetkę bohater to istota „etyczna” (wiele w tych wierszach moralistyki, ale nie moralizatorstwa); mając poczucie bezbronności, wyalienowania, niejasności istnienia, omylności czy niespełnienia, rozumiejąc obiektywne prawa determinizmu, potrafi on z dystansem traktować swoje subiektywne wyobrażenia.

• Ważnym narzędziem tej poezji jest ironia, służąca z jednej strony prowadzeniu swoistej gry z czytelnikiem-partnerem, z drugiej zaś - podporządkowana konceptowi, będącemu osią konstrukcyjną wielu utworów.

• Wisława Szymborska potrafi łączyć zwroty kolokwialne, dowcipy językowe, kalambury, komizm sytuacyjny z tonacją „wysoką”, z mówieniem o tzw. uniwersaliach.

• Wiele jej wierszy zostało zainspirowanych sztukami pięknymi; w wielu innych można dostrzec poetycką „malarskość” lub „muzyczność” środków wyrażania.

• Często uprawia „lirykę maski”.

• Opublikowała stosunkowo mało wierszy (około 250). Zasłużyła jednak na Literacką Nagrodę Nobla. Żartobliwie tłumaczyła tę małą ilość wierszy faktem posiadania w domu kosza na śmieci. :)  

 

TADEUSZ RÓŻEWICZ (1921 - 2014)

poeta, dramatopisarz i prozaik; podczas okupacji niemieckiej  w partyzantce AK (pokolenie Kolumbów lub „chłopców z lasu”); we wczesnej poezji dał najpełniejszy wyraz ciążeniu okresu wojny i okupacji na świadomości swej generacji, tworząc nową, programowo antypoet., zwróconą ku językowi mówionemu i potocznemu, ascetyczną formę wypowiedzi lirycznej (Niepokój 1947, Czerwona rękawiczka 1948); po epizodzie socrealistycznym od schyłku lat 50. dominującym nurtem w jego twórczości stała się krytyczna analiza zjawisk współczesnej kultury, zwłaszcza dehumanizujących następstw rozwoju cywilizacji; problematyka ta, rozwijana w licznych zbiorach poezji (Formy 1958, Rozmowa z księciem 1960, Nic w płaszczu Prospera 1962, Twarz trzecia 1968, Regio 1969, poemat Et in Arcadia ego w tomie Głos Anonima 1961), doszła najpełniej do głosu w nowatorskich, wykorzystujących doświadczenia awangardowe, groteskowych i poetyckich  utworach dramatycznych ( Kartoteka wyst. 1960, Grupa Laokoona wyst. 1962, Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja wyst. 1964, Stara kobieta wysiaduje wyst. 1969, Akt przerywany wyst. 1970) oraz utworach prozą (zbiory Przerwany egzamin 1960, Wycieczka do muzeum 1966, Śmierć w starych dekoracjach 1970); w późniejszych dramatach podejmował tematykę przełamującą obyczajowe tabu (Białe małżeństwo wyst. 1975) oraz stereotypy patriotyczne (deheroizacja mitu partyzanckiego w głośnej sztuce Do piachu wyst. 1979); w najnowszej poezji zwrócił się ku problematyce metafizyczno-egzystencjalnej (zbiór Plaskorzeźba 1991), kontynuując zarazem nurt refleksji nad istotą poezji i postaciami wielkich twórców, m.in. F. Kafki, któremu poświęcił też sztukę Pułapka (wyst. 1984); szkice, zarysy scenariuszy, notatki Przygotowanie do wieczoru autorskiego (1971), Teatr niekonsekwencji (1979); Dzieła (t. 1–6 1988–90), wybór wierszy Słowo po słowie (1994); 1966 otrzymał nagrodę państw. I stopnia. Brat Stanisława Różewicza (reżysera).

• Wydarzenia wojenne sprawiły, że Różewicz zwątpił w świat trady­cyjnych wartości.

• Nazwano jego poezję „poezją ściśniętego gardła”.

• Poczucie wyobcowania, obsesyjnych leków i wspomnień, braku sensu istnienia stało się impulsem do poszukiwań „nauczyciela i mi­strza”, który zaprowadzi nowy ład.

• Te same powody zadecydowały, że poeta postanowił odnaleźć inne niż tradycyjne sposoby wypowiedzi:

1. odstąpił od wersyfikacji „numerycznej”,
2. tok wiersza jest luźny, oparty na swobodnych skojarzeniach; liczne powtórzenia, urywane zdania, zająknięcia, brak podmiotów, orzeczeń, elipsy; brak znaków przestankowych,
3. liczne elementy groteski;
4. łączenie rozmaitych stylowo i gatunkowo wypowiedzi;
5. zrezygnował z wyszukanej metaforyki i innych form poetyckiego „zdobnictwa”,
6. zaufał językowi prostemu - nazywającemu rzeczy precyzyjnie - zbliżającemu się do prozy i mowy potocznej.

• Poetyka ta miała na celu osiągnięcie wrażenia zamknięcia, rozpaczliwego miotania się w poszukiwaniu właściwego sposobu wyrażenia się.

• W dojrzałych tomach poeta w dalszym ciągu zmierza do nawiązania dialogu z drugim człowiekiem, protestuje przeciw wszelkim odmia­nom zniewolenia, okrucieństwa i obojętności.

• Ważne miejsce zajmuje moralistyczny niepokój o zachowanie pod­miotowości istoty ludzkiej we współczesnym świecie, zdominowa­nym przez relatywizm wartości etycznych, światopoglądowych i kul­turowych [świat-śmietnik]

Cechy charakterystyczne twórczości Tadeusza RÓŻEWICZA:

• postawa świadka epoki, obserwacja i analiza rozbitej osobowości człowieka końca dwudziestego wieku, nijakości jego życia
• Paraboliczny charakter wierszy
• Obraz egzystencjalnej trwogi człowieka współczesnego
• Poszukiwanie przyczyn rozpadu tradycyjnych wartości moralnych i estetycznych
• Stworzenie nowych form poetyckich – odrzucenie tradycyjnej poezji, częste posługiwanie się aluzjami (kulturowymi, biblijnymi)
• Charakterystyczne cechy języka – rozbijanie dawnych znaczeń
• “poetyka krzyku”, “poezja ściśniętego gardła”

   Debiut Różewicza był tym dla poezji powojennej, czym Ballady i romanse dla pierwszej połowy XIX wieku - to zdanie Piotra Kuncewicza wyraża esencję opinii krytyka o poezji Tadeusza Różewicza – nowatorskiej, zaskakującej, odmiennej w poetyce i nastroju od powstającej wcześniej. Wiersze tego poety wywoływały skrajnie różne reakcje. Dostrzegano ich „inność” i niezwykłość, chwalono lub odrzucano.

   Biorąc pod uwagę kilkudziesięciu lat pracy twórczej Różewicza krytycy oceniają jego dzieło jako złożone, kilkuetapowe, zróżnicowane w swej pozornej jednorodności.  

„Poezja to walka o oddech”.       |       „Poezja jest jak otwarta rana”.

„Po II wojnie światowej poezja jest niemożliwa...”.  |  „Poezja - żywa rana” 

 

 

ZBIGNIEW HERBERT (1924 - 1998) 

poeta, eseista, dramatopisarz; w twórczości podejmującej problemy moralno-filozoficzne odwołuje się do humanistycznej tradycji kultury eurropejskiej; przez nawiązania do uniwersalnych zagadnień i motywów mitologii, historii, sztuki, natury wyraża stosunek do współczesności; daje diagnozę kondycji człowieka XX w. — zwł. jego nieprzezwyciężalnego rozdarcia między wykluczającymi się wartościami; istotą przesłania moralnego poezji Herberta jest heroiczny opór przeciw totalitaryzmowi, odmowa udziału w przemocy i kłamstwie, obowiązek pamięci wobec ofiar zniewolenia; łączy elementy klasycyzmu z doświadczeniami awangardy, moralistyczny patos z humorem i ironią, intelektualny dyskurs z prostotą języka poetyckiego. Zbiory poezji Struna światła (1956), Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Pan Cogito (1974), Raport z oblężonego miasta (1983), Elegia na odejście (1990), Rovigo (1992); utwory dram., m.in. Jaskinia filozofów (1956), eseje m.in. o tematyce związanej z historią i kulturą Francji i Włoch Barbarzyńca w ogrodzie (1962) oraz z XVII-wiecznym malarstwem hol. Martwa natura z wędzidłem (1993); Wiersze zebrane (1971); Wybór poezji. Dramaty (1973); Wybór wierszy (1983).

• Herbert łączy w swej poezji szacunek dla tradycji (biblijnej, mi­tologicznej, filozoficznej, artystycznej) z pragnieniem mówienia o współczesności; w dorobku czasu minionego odnajduje uni­wersalne reguły bycia w świecie, a spośród imperatywów naj­wyżej stawia wewnętrzny nakaz moralny.

• Polemizuje i niejednokrotnie kompromituje tzw. „mit postępu”, będąc przekonanym, że teraźniejszość nie zasługuje na to, aby stawiać ją wyżej niż przeszłość; w minionych epokach odnajduje źródła szlachetności, godności, męstwa i heroicznej moralności, na co dzień dostrzega natomiast permanentne degradowanie pod­stawowych wartości, powszechną małość, krętactwo, i to zarów­no wśród osobników przeciętnych, jak też mających wpływ na losy świata.

• Poeta, jako przeciwnik nietolerancji, optuje za niezależnością po­glądów, do których jednostka powinna dochodzić poprzez indy­widualne doświadczenia i zdobywaną wiedzę.

• Trudno byłoby tę poezję związać z konkretną ideologią lub systemem politycznym, twórca unika bowiem skutecznie takiego wyboru, obawiając się, że mógłby on w przyszłości doprowadzić do sztywnego trzymania się „jedynie słusznej opcji”, a zabijać trzeźwe myślenie i krytycyzm.

• Język poetycki cechuje programowa prostota, dzięki której kreślone sytuacje zyskują na wyrazistości i klarowności; postacie oraz wypowiadane przez nie sądy stają się czytelne.

• Programowa prostota wymaga od czytelnika pewnego zasobu wiedzy oraz dyscypliny myśli i wyobraźni.

• W liryce Herberta często pojawia się tzw. wielka metafora, obejmująca cały utwór; dzięki niej to, co proste i pojedyncze zaczyna być złożone i uniwersalne, aktualność przywołuje konteksty czasowe, potoczność prowadzi do hieratyczności, a ironia może dobrze służyć łagodnemu patosowi.

• Twórczość tę zwykło się określać jako współczesną odmianę klasycyzmu, tzw. neoklasycyzm. Świadczą o tym:

• Intelektualny charakter poezji
• Kulturowe związki z tradycją, zwłaszcza antyczną, śródziemnomorską
• Zrównoważenie i harmonia jako podstawowe cechy poezji
• Powściągliwość i niechęć do nazbyt wielkiego okazywania emocji, histerii czy użalania się nad sobą

„Jego poezja to wizja tragiczna zrealizowana klasycznym stylem” – napisał S. Barańczak w Uciekinierze z Utopii.

 

MIRON BIAŁOSZEWSKI (1922 – 1983)

poeta, prozaik, dramatopisarz; w jego wierszach (także małych utworach prozą) groteskowe widzenie codzienności, nobilitacja realiów kultury „niskiej” (zwł. tandety i kiczu) i popularnej oraz radykalne eksperymenty językowo-poet. (zaliczany do przedstawicieli tzw. poezji lingwistycznej, dla których gł. układem odniesienia była mowa potoczna) — zbiory Obroty rzeczy (1956), Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961); poczynając od tomu Było i było (1965) w twórczości poetyckiej Białoszewskiego dominuje zapis codziennych wydarzeń w ich naturalnym ciągu, chaotyczności, nieoczekiwanych powiązaniach; efektem ewolucji tekstów Białoszewskiego w kierunku form prozatorskich są zarówno tzw. małe narracje (zbiory Donosy rzeczywistości 1973, Szumy, zlepy, ciągi 1976, zbiory poet.-prozatorskie Rozkurz 1980, Obmapywanie Europy. Aaameryka. Wiersze ostatnie 1988), jak i rozbud. kompozycje prozaiczno-narracyjne (ceniony za autentyzm Pamiętnik z powstania warszawskiego 1970, Zawał 1977, Konstancin 1991); współtwórca (m.in. z L.E. Stefańskim) amatorskiego eksperymentalnego Teatru Osobnego (początkowo Teatr na Tarczyńskiej) działającego 1955–63; Białoszewski występował w nim i pisał dla niego małe utwory dram. (Teatr Osobny 1971); całym swym życiem oraz twórczością dawał wyraz postawie „człowieka prywatnego”, upatrując w niej gwarancję wewn. niezależności i autentyczności; 1984 otrzymał pośmiertnie nagrodę państw. I stopnia.

• We wczesnej poezji Miron Białoszewski zwracał się w kierunku kultury peryferyjnej (koncentrował swą uwagę na zwyczajnych przedmiotach, a nawet rupieciach, szukał inspiracji w klimacie jarmarków, odpustów, małomiasteczkowych, zapomnianych uliczek i placów).

• Twórca potrafił utkać materię poetycką z ułomności języka potocznego, szczególnie interesowała go „inność” tego języka (stylistyczna, składniowa, niekiedy też znaczeniowa) w stosunku do mowy „oficjalnej”.

• Jego metoda lingwistyczna stawała się rozpoznawalna w dużej mierze przez kontrast i dystans tego, co proponował, względem reguł języka ogólnego; zasady rządzące językiem poetyckim ujawniały się w pełni na tle zasad systemu językowego.

• Poeta chętnie stosował kontaminację wyrazową, sięgał po koncept, kalambur, w celach poważnych lub komicznych wykorzystywał wieloznaczność słów, posługiwał się ironią i autoironią.

• W późniejszych utworach Białoszewski coraz chętniej skłaniał się ku formie „poetyckiego dziennika”; zapisywał zwyczajne, codzienne wydarzenia, budował „kolaże” językowe na podstawie fragmentów zasłyszanych rozmów, wspomnień; niekiedy towarzyszyła im atmosfera na poły oniryczna.

• Bohaterem tych wierszy jest człowiek „osobny”, zainteresowany głównie swoją prywatnością, żyjący na marginesie tzw. wielkich wydarzeń, dla którego najważniejszym zdarzeniem jest własne życie; egzystując z boku „wielkiego świata”, potrafił ocalić indywidualną tożsamość.

 

KS. JAN TWARDOWSKI (1915 - 2006) 

poeta, ksiądz; podczas okupacji niem. żołnierz AK, uczestnik powstania warsz.; we wczesnej poezji bliski wzorom Skamandra (Powrót Andersena 1937); jeden z najwybitniejszych twórców współcz. liryki rel., bliski postawie franciszkańskiej; osobisty przekaz wiary ujmuje w proste, niekiedy kolokwialne formy, liryzm łączy z humorem, obrazowy konkret (obserwacja przyrody) z refleksją filoz. i etyczną wyrażoną w zwięzły, przystępny sposób; zbiory wierszy, m.in.: Znaki ufności (1970), Niebieskie okulary (1980), Na osiołku (1986), Sumienie ruszyło (1989), Stukam do nieba (1990), Krzyżyk na drogę (1993); pogadanki dla dzieci (Zeszyt w kratkę 1973, wyd. 2 rozszerzone 1978), zbiór anegdot i żartów Niecodziennik (1991); wybory wierszy, m.in. Nie przyszedłem pana nawracać (1986).

• To poezja bezpretensjonalna, często pełna humoru i miłości do świata.

• Głównym celem poezji ks. Jana Twardowskiego jest zmniejszenie utrwalonego w tradycyjnej liryce religijnej dystansu pomiędzy sferami sacrum i profanum.

• Postawa niezwykłego skupienia.

• Wiarygodna religijność.

• Szczegół (poetycka mikroperspektywa) mówi o tym, co wielkie; immanentne o Transcendentnym; świat widzialny stanowi odbicie świata niewidzialnego.

• Człowiek wpisany jest w wymiar uzupełniających się przeciwieństw: życia i śmierci, radości i cierpienia, dobra i zła.

• Miłość jest najważniejszym z uczuć, jest życiowym imperatywem.

• Proste, autentyczne przeżycie religijne ma większa wartość niż spekulacje teologiczne.

• Wiara intuicyjna dominuje nad wiarą wyrozumowaną.

• Świętość jest stanem ciągle żywym i pożądanym, a święci to zwyczajni ludzie, którzy za cel istnienia uznają kierowanie się we wszystkich działaniach miłością i czynienie dobra.

• Wśród zastosowanych środków wyrażania dominują: anaforyczne wyliczenia, prowadzące do point, aforyzmy, paradoksy, antytezy, kolokwializmy o zabarwieniu najczęściej humorystycznym, niekiedy też eksperymenty lingwistyczne. 

 

TADEUSZ NOWAK (1930 - 1991)

poeta, prozaik; jeden z wybitnych przedstawicieli nurtu chłopskiego w literaturze pol.; jego pisarstwo, osnute wokół motywu powrotu w krainę dzieciństwa, wyraża doświadczenia człowieka wyrosłego w kręgu tradycyjnej kultury chłopskiej i przeżywającego dramat nieprzystosowania w obcej, współcz. cywilizacji miejskiej; w swych utworach Nowak zawarł wizję wsi przylegającą do lud. wyobrażeń o świecie, określoną przez mity plemienne i środowiskowe; łączył wiejskie realia, częstokroć utrwalone w poezji lud., z elementami mitologii słow. i chrześc., posługując się stylizacją baśniową i alegor., jak również stylizacją bibl., nawiązując do poetyki snu, konwencji pieśni lud., kolędy i ballady; liryka (Uczę się mówić 1953, Ślepe koła wyobraźni 1958, Psalmy 1971–80, Pacierze i paciorki 1988), opowiadania, powieści ( A jak królem, a jak katem będziesz 1968; cykl: Diabły 1971, Dwunastu 1974, Prorok 1977).

• Poezję Tadeusza Nowaka cechuje oryginalność; trudno byłoby wskazać źródła literackie, z których twórca miałby wywieść prezentowaną przez siebie wizję świata i sposób jego prezentowania.

• Poeta często odwołuje się do źródeł pozaliterackich: mitów plemiennych i środowiskowych oraz tradycji chrześcijańskiej.

• Kreśląc wizję wsi odchodzi od tonacji sielankowej na rzecz ekspresyjnego, niekiedy nawet dramatycznego jej obrazu.

• Cywilizacja miejska jawi się jako obca i niemożliwa do pełnego zaakceptowania przez kogoś o chłopskim rodowodzie.

• Realia współczesne przeniknięte są mitami słowiańskimi, baśniowością, a postawie moralnej bohatera nadają kierunek reguły chrześcijańskiej wiary.

• Często powtarzającym się motywem jest powrót do krainy dzieciństwa.

• W poezji późniejszej (szczególnie powstałej w ostatniej dekadzie życia autora) dochodzi do głosu tematyka historyczna i polityczna; poeta, występując przeciw złu, broni kształtowanych przez wieki wartości.

• Wśród środków poetyckiej wypowiedzi można spotkać: symbole, poetykę snu, twórczo wykorzystywaną konwencję pieśni ludowej, ballady, kolędy, psalmu, pacierza, złożoną i bogatą metaforykę oraz groteskę.

 

STANISŁAW GROCHOWIAK (1934 – 1976)

poeta; 1958–60 współred. „Współczesności” (1959 red.), 1961–63 „Nowej Kultury”, 1963–70 „Kultury”; wczesną poezję Grochowiaka cechuje stylizacyjne wyrafinowanie połączone z manifestacyjnym antyestetyzmem w sferze tematyki, upodobanie do groteski i makabry na wzór barok.; styl ten, nazwany 1962 przez J. Przybosia — turpizmem (łac. turpis 'brzydki'), zyskał wielu kontynuatorów; około poł. lat 60. w poezji Grochowiaka rozwinęły się tendencje klasycyzujące i metafizyczne; zbiory wierszy (Ballada rycerska 1956, Menuet z pogrzebaczem 1958, Rozbieranie do snu 1959, Agresty 1963, Kanon 1965, Polowanie na cietrzewie 1972, Bilard 1975, Haiku-images 1978), powieści (Trismus 1963, Karabiny 1965), utwory dram. ( Chłopcy, wyst. 1966, zbiór Dialogi 1976); Wiersze wybrane (1978); oprac. antologię Poezja polska (t. 1–2 1973, z J. Maciejewskim).

• Poezja Stanisława Grochowiaka wyrasta z oryginalnej wrażliwości i wyobraźni twórcy. Jest wyrazem buntu przeciwko światu i ludzkiemu cierpieniu. (Początkowo był to bunt przeciwko Bogu, później „nieosobowy, następnie przeciwko Naturze, a wreszcie przeciwko Śmierci).

• Wszechobecna ironia – pozwalała mówić o świecie, opisywać go, jednocześnie odcinając się od niego.

• Poeta często odwołuje się do tradycji barokowej, ale też do Norwida, Gałczyńskiego, Lieberta. Tuwima; można też rozpoznać (niekiedy zresztą sygnowane przez poetę) wpływy Baudelaire’a, Apollinaire’a, Rimbauda...; z tych źródeł wyrosła przede wszystkim wczesna twórczość, przez krytykę nazywana „turpistyczną” (choć samemu poecie bliższy był termin „mizerabilizm”).

• Centralnymi tematami tej liryki są: starzenie się, choroba, przemijanie, śmierć, a z drugiej strony - miłość (niekiedy bywa ona podszyta atmosferą śmierci).

• Liczne odwołania do sztuk plastycznych (Durer, Bellini, Rembrandt, Brueghel, Dali..., ale też Stajuda, Gielniak) oraz do muzyki (nawiązania gatunkowe) były jednym ze sposobów budowania tzw. sztuki zintegrowanej, w której miałyby się wzajemnie uzupełniać: słowo, obraz i dźwięk.

• Metafizyczny lęk stanowił bezpośrednią przyczynę poszukiwań religijnych, które -choć nie zawsze były w zgodzie z oficjalnym, niejako „obowiązującym” modelem wiary - mieściły się wszakże w obrębie tradycji chrześcijańskiej; bunt i zwątpienie również miały moc inspirującą.

• W dojrzałej twórczości bunt wyraźnie utracił swoje ostrze (groteska pojawiała się rzadziej, a ironia złagodniała); osiągnięty dystans wobec świata i samego siebie podkreślały liczne stylizacje (m.in. zbliżenie do tradycji wersyfikacyjnej, do barokowego konceptu i kontrastu, dalsze nawiązania do twórczości autorów polskich i obcych).

 

ADAM ZAGAJEWSKI (1945 - 2021)

poeta, prozaik, eseista; reprezentant pokolenia Nowej Fali (manifest lit. Świat nie przedstawiony 1974, z J. Kornhauserem); od 1982 we Francji, współred. „Zeszytów Literackich”; w twórczości z lat 70. analiza stanu świadomości zbiorowej pol. społeczeństwa, w późniejszych utworach zwrot ku problematyce metafizycznej i kulturowej; zbiory wierszy Komunikat (1972), Sklepy mięsne (1975), List. Oda do wielości (wyd. poza cenzurą 1982), Jechać do Lwowa (Londyn 1985), Płótno (Paryż 1990), Ziemia ognista (1994); powieści Ciepło, zimno (1975), Cienka kreska (1983), tom prozy eseistycznej Dwa miasta (Paryż–Kraków 1991); eseje Solidarność i samotność (Paryż 1986).

• Cechą charakterystyczną wczesnej twórczości Adama Zagajewskiego było tzw. mówienie „wprost” (chodziło zarówno o prosty, klarowny język, w zasadzie pozbawiony metaforyki, jak i o wypowiadanie treści jednoznacznych etycznie).

• Realizując poetykę konkretu autor odwoływał się często do nazw własnych (miejsca, tytuły czasopism, nazwiska osób itp.); prezentowana rzeczywistość społeczno-polityczna była równocześnie poddawana wartościowaniu.

• Ironia, ale raczej stonowana niż zjadliwa lub szydercza, służyła budowaniu ocen obiektywnych, wygłaszanych niejako z dystansu (ów dystans mógł dotyczyć także własnej poezji, a nawet samego siebie); poeta, tropiąc wszelkie przejawy fałszu bądź pozoru, zmierzał do odkłamania rzeczywistości.

• W latach osiemdziesiątych (po wyjeździe za granicę) Zagajewski uwolnił swoją twórczość od zobowiązań społeczno-politycznych, przestał wypowiadać sądy w imieniu swego pokolenia na rzecz mówienia od siebie, odczucia zbiorowe zastąpił doznaniami prywatnymi (wychodził z założenia, że poświęcanie totalitaryzmowi zbytniej uwagi świadczy o zainfekowaniu jego wirusem; uważał, iż skończył się czas protestu, a nastała pora budowania nowego).

• Dojrzała twórczość poetycka, nasycona metaforyką, poszukuje intensywnych doznań duchowych (mogą one wypływać z wnętrza człowieka, ale mogą też być inspirowane przez muzykę poważną, sztuki ikoniczne, architekturę...).

• Spośród zastosowanych środków stylistycznych do najczęstszych należą: metafory, porównania, epitety, gradacyjne wyliczenia i in.

„Poezję rozumiem jako nieustające pytanie o sens świata z perspektywy piszącego, nieustanne ważenie tego sensu (…) czynność niesłychanie dramatyczną” – powiedział w wywiadzie dla „NaGłos”. 

 

STANISŁAW BARAŃCZAK (1946 - 2014)

poeta, krytyk lit., eseista, tłumacz; czołowy przedstawiciel Nowej Fali; 1976 współzałożyciel KOR, współred. „Zapisu”, od 1981 w USA, prof. Harvard University w Cambridge, od 1983 współred. „Zeszytów Literackich”; w poezji, zarazem kontestatorskiej i kunsztownej, zapis życia codziennego oraz atmosfery społ. lat 70. i 80., wyczulenie zwł. na fałsze oficjalnego języka i ubezwłasnowolnienie jednostki (tomy: Korekta twarzy 1968, Jednym tchem 1970, Dziennik poranny 1972, Sztuczne oddychanie 1974, Ja wiem, że to niesłuszne , Paryż 1977); w pracach kryt. (Nieufni i zadufani 1971, Ironia i harmonia 1973, Etyka i poetyka, Paryż 1979) akcentowanie zadań poznawczych i etycznych literatury, analiza współcz. zjawisk lit. (rozprawa Język poetycki Mirona Białoszewskiego 1974, studium Uciekinier z utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Londyn 1984, szkice Przed i po, Londyn 1988); w późniejszej poezji (Atlantyda... , Londyn 1986, Widokówka z tego świata... , Paryż 1988) i esejach (Tablica z Macondo... 1990) zwrot ku problematyce metafizycznej; cenione przekłady poezji ang., amer., ros. oraz dramatów W. Szekspira.

• Stanisław Barańczak uchodzi za poetę przeprowadzającego chętnie eksperymenty językowe, lubującego się w grach słownych; warto jednak pamiętać, że każda gra jest wyraźnie sfunkcjonalizowana, ma określone zadanie do spełnienia.

• Do ulubionych „chwytów” lingwistycznych poety należą: wykorzystywanie dwuznaczności lub wieloznaczności słów i zwrotów językowych, podobieństw brzmieniowych w celu demaskacji zakłamania i fałszu rzeczywistości, kompromitowania „nowomowy” oficjalnych przemówień, ośmieszania absurdów tekstów urzędowych itp.

• Kompozycja wierszy nigdy nie jest przypadkowa; jej kunsztowność koncentruje uwagę czytelnika.

• Kompozycja wierszy nigdy nie jest przypadkowa; jej kunsztowność koncentruje uwagę czytelnika.

• Odsłaniając ciemne strony rzeczywistości, dając świadectwo prawdzie, poeta staje się zarazem moralistą; występuje on niejako z perspektywy zwykłego, szarego człowieka, reprezentuje go i stara się bronić; sięga po tzw. „poetykę konkretu” (odwołuje się do autentycznych miejsc, wymienia nazwiska ludzi, tytuły czasopism itp.), przez co wypowiedź staje się bardziej autentyczna.

• Po wyjeździe Barańczaka z kraju pojawiły się w jego utworach akcenty charakterystyczne dla literatury emigracyjnej, a w dojrzałej twórczości również dociekania filozoficzne i metafizyczne. 

 

JACEK PODSIADŁO (ur. 1964)

Poeta, prozaik, tłumacz, dziennikarz, felietonista. Jest autorem wielu tomów poezji, publikował wiersze i fragmenty prozy w większości polskich czasopism literackich. Jego wiersze tłumaczono m.in. na angielski, niemiecki, słowacki, słoweński i ukraiński. Jest również autorem przewodnika po Wilnie wydanego przez wydawnictwo Pascal. W swojej twórczości przeciwstawia się formom społecznego ucisku (państwo, wojsko, edukacja), głosząc anarchistyczne i pacyfistyczne poglądy.

Od 1993 do 2008 roku prowadził audycję „Studnia” w Radiu Opole. Od 2009 roku prowadzi własne Domowe Radio „Studnia” w Internecie. W latach 2000–2007 był stałym felietonistą „Tygodnika Powszechnego”.

• Jacek Podsiadło utrwala zwykłość niemal każdego dnia, czyni z niej materię poetycką, wydobywa tony niepowtarzalne, pisze swoisty „dziennik” poetycki.

• Podmiotem większości wypowiedzi jest sam poeta; taka biografizująca konkretyzacja podmiotu daje czytelnikowi poczucie obcowania z autentycznym człowiekiem i z jego taktycznymi przeżyciami oraz refleksjami.

• Autor zajmuje postawę outsidera, dystansuje się od oficjalnych wydarzeń, nie akceptuje konformizmu, nie uczestniczy w powszechnej pogoni za ułudą i chwilowym blichtrem; człowieka postrzega jako wędrowca, kogoś będącego nieustannie w „Drodze”, zaś spośród uczuć najbardziej ceni „Miłość”.

• W wielu utworach widać związki z poetyką „konkretu” wywiedzioną z tradycji Nowej Fali; wskazuje się także na powinowactwa z amerykańską poezją beat generation oraz z angielskimi hipsterami.

• W dojrzałej twórczości Podsiadły wiersz programowo nieekonomiczny, narracyjny, niekiedy „publicystyczny” zaczyna ustępować miejsca formom bardziej wyrafinowanym poetycko, a problematyka ulega pogłębieniu intelektualnemu; częstym zjawiskiem stają się poszukiwania metafizyczne, jakkolwiek sytuują się one nieco z boku religii zinstytucjonalizowanej. 

 

ANNA KAMIEŃSKA (1920 – 1986)

żona poety Jana Śpiewaka, poetka; w liryce osobistej i refleksyjnej, charakteryzującej się zwięzłością formy, konkretnością obrazowania, częstymi stylizacjami modlitewnymi, przywoływała obrazy ludzkiego cierpienia, samotności, śmierci; m.in. zbiory Wychowanie (1949), Drugie szczęście Hioba (1974), wybór Milczenia i psalmy najmniejsze (1988); szkice lit. o współcz. poezji lud. (Pragnąca literatura 1964), szkice rel., poświęcone Biblii (Twarze księgi 1981); opowiadania, utwory dla dzieci i młodzieży, także o tematyce bibl. (Książka nad książkami 1985); antologie przekładów poezji lud., m.in. bułg. (Oj, lesie, lesie zielony 1956, z mężem) i ros. (Piołunowe ziele 1961); przekłady psalmów (tom Do źródeł 1988).

• Twórczość poetycka Anny Kamieńskiej przeszła głęboką ewolucję tematyczną i formalną. Utwory pisane zaraz po wojnie cechował pesymizm; sporo w nich było smutnych refleksji nad ludzką naturą.

• Lata realizmu socjalistycznego okazały się dla poetki zbyt trudną próbą; aktywnie uczestniczyła w tym ruchu, a skutkiem były wiersze o nastawieniu agitacyjnym i „społecznikowskim”, wyrażające entuzjazm dla postępu, sławiące materialistyczny światopogląd, tzw. współzawodnictwo pracy itp.; częsta stała się w nich krytyka przeszłości i traktowanie religii jako skazanego na klęskę zabobonu „ciemnych” ludzi.

• Od zarania lat sześćdziesiątych pojawiły się w poezji Kamieńskiej nowe akcenty - nawiązania do filozofii egzystencjalizmu, do liryki antycznej oraz zainteresowanie kulturą ludową.

• Poszukując źródeł niezniszczalnego porządku etycznego, poetka obrała drogę, która doprowadziła ją z powrotem do wiary i do Boga; wybór moralnego punktu odniesienia zaowocował najpełniej liryką religijną.

• Sporo miejsca zajmuje w tej poezji relacja pomiędzy naturą i kulturą - sytuacje konfliktowe, ale też wzajemne przenikanie się i uzupełnianie.

• ile wczesne utwory niejednokrotnie charakteryzowały się dość natrętnym dydaktyzmem, o tyle w dojrzałych widoczne są nawiązania do spraw intymnych i prywatnych, wyłania się sensualny obraz rzeczywistości, autorka wykorzystuje archetypy religijne i kulturowe.

• W początkowych fazach twórczości Kamieńska pisała wiersze w przeważającej liczbie tradycyjne - powszechnym zjawiskiem była wersyfikacja „numeryczna”, regularne strofy i rymy; później górę wzięło dążenie do zwięzłości formy i prostoty wyrazu artystycznego, niewpływające jednak na obniżenie poziomu słowa poetyckiego; ujawniło się dążenie do konkretu w obrazowaniu i liczne stylizacje litanijno-modlitewne. 

 

ANDRZEJ BURSA (1932 – 1957)

poeta i prozaik; w twórczości łączył antyestetyzm i brutalny naturalizm z nadrealist. wizyjnością, ironię i prowokacyjny cynizm z ukrytym liryzmem; Wiersze (1958), Utwory wierszem i prozą (1969, wyd. 3 poprawione 1982), Poezje wybrane (1977); proza paraboliczno-groteskowa (mikropowieść Zabicie ciotki 1981); uznany za wyraziciela rozterek i niepokojów swego pokolenia; 1967 ustanowiono nagrodę lit. jego imienia dla młodych poetów.

• Jedną z głównych sił inspirujących Andrzeja Bursę jako poetę była programowa nieufność wobec świata, która kazała mu podawać w wątpliwość zastane wartości moralne i artystyczne; skutkiem takiej weryfikującej postawy był bunt przeciwko skostniałej tradycji, chęć demaskowania jej słabości.

• Poeta rozumiał „piękno” odmiennie od poprzedników i wielu rówieśników; uważał, że kryteria „piękna” swoiście spełnia także brzydota i to, co nie cieszy się społeczną aprobatą; jedynie schematyzm myślenia i inercyjna siła estetycznych przyzwyczajeń nie pozwalają tego drugiego obszaru traktować z należytym szacunkiem - Bursa był jednym z prekursorów turpizmu we współczesnej poezji polskiej.

• Autor Luizy postrzegał otaczającą go rzeczywistość jako dysharmonijną, owładniętą grą pozorów i cynizmem - dlatego opisywał ją przy użyciu odpowiednich środków wyrażania: m.in. wulgaryzmów, ostrej ironii, sarkazmu, kpiny.

• Jego wczesne wiersze wykorzystywały znane sposoby poezjowania: tradycyjną wersyfikację, klasyczne zwrotki, rymy; późniejsze utwory zbliżają się do prozy, sięgają po kolokwializmy, elipsy, nieoczekiwane kontrasty itp.

• Świat wyobraźni, jawiący się jako przestrzeń idealna, symbolizowany jest w tej poezji przez powracający dość często topos ogrodu; z kolei świat rzeczywisty, w całej jego brutalności, reprezentują sceny szpitalne, poczekalnie, rzeźnie, sale tortur i in.

• Andrzej Bursa prowokował brutalnością, przypisywano mu postawę nihilistyczną, w istocie jednak owa szorstkość była tylko maską człowieka wrażliwego (nadwrażliwego?) i środkiem do osiągnięcia celu - odnalezienia trwałych wartości humanistycznych. 

 

RYSZARD KRYNICKI (ur. 1943)

poeta, tłumacz; reprezentant Nowej Fali, współpracownik „Zapisu”; w poezji (zbiory Akt urodzenia 1969, Organizm zbiorowy 1975, Nasze życie rośnie, Paryż 1978, oraz wyd. poza cenzurą: Niewiele więcej 1981, Wiersze, głosy 1985, wybór Niepodlegli nicości 1988) dąży do maksymalnej zwięzłości i gęstości znaczeniowej wypowiedzi, wyraża treści polit. i moralistyczne — sprzeciw wobec zła, totalitarnych zniewoleń, nihilizmu; przekłady poezji niem. obszaru językowego.

• We wczesnych wierszach Ryszarda Krynickiego widoczne są liczne nawiązania do tradycji I Awangardy (do poezji Tadeusza Peipera, Juliana Przybosia, do techniki zwanej „układem rozkwitania”); częstym zjawiskiem są także „gry” lingwistyczne.

• Na tym etapie twórczości poeta wykorzystuje topos drogi; nieustanne wędrowanie realizuje się zwykle w wymiarze metaforycznym, pełne jest „pędu pogoni, pędu ucieczki”. Bohater stara się - realizując jeden z głównych postulatów tej liryki - być „niepodległym nicości”, przy czym „nicość” oznacza świat pozbawiony systemu trwałych wartości.

• W ramach poetyki nowofalowej Krynicki prowadzi tzw. pojedynek z gazetą, gdzie „gazeta” jest synonimem języka mediów, a ściślej -propagandowej „nowomowy”.

• Około połowy lat 70. poeta porzucił dotychczasowy sposób konstruowania wiersza, zdecydowanie uprościł swoją poetykę, zaczął unikać metaforyki; niemal ascetyczna wypowiedź (niekiedy o nastawieniu gnomicznym) miała służyć bezpośredniemu nazywaniu rzeczy po imieniu. Powodów tych zmian należy szukać w wewnętrznym imperatywie, nakazującym poecie głoszenie prawd wolnych od relatywizmu etycznego.

• Podkreśleniu autentyczności wypowiedzi poetyckiej służy biografizująca konkretyzacja podmiotu; czytelnik zyskuje dzięki temu przekonanie, iż zwraca się do niego konkretny człowiek.

• Wiersze z ostatnich kilkunastu lat cechuje niezwykła zwięzłość; niektóre z nich nawiązują do haiku, gatunku lirycznego o rodowodzie japońskim, a wszystkie są śladami myślenia kontemplacyjnego i skondensowaną, zewnętrzną postacią wewnętrznych operacji analitycznych.

 

EWA LIPSKA (ur. 1945)

poetka; w liryce i prozie poet. zapis niepokojów egzystencjalnych współcz. człowieka, mistrzowskie operowanie paradoksem i ironią; zbiory wierszy, m.in. Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek (1982), Przechowalnia ciemności (wyd. poza cenzurą 1985), tom prozy poet. Żywa śmierć (1979); wybory wierszy Dom spokojnej młodości (1979), Wakacje mizantropa (1993).

• Twórczość Ewy Lipskiej koncentruje się wokół kilku podstawowych motywów, które podlegają ewolucji w kolejnych zbiorach wierszy.

• We wczesnej poezji na czoło wysuwał się temat śmierci, dodatkowo (a może przede wszystkim?) umotywowany ciężką chorobą samej poetki; instynkt samoobrony, wybór rozwiązań opartych na koncepcie, a niekiedy nawet humorze uchronił tę lirykę przed nadmiarem emocji.

• Niemal równie popularny był w pierwszych zbiorach topos domu. Nie oznaczał on wszakże wspomnienia rodzinnego gniazda, sielskiej krainy dzieciństwa, lecz bywał dramatyczną manifestacją jego braku; niekiedy domem okazywały się: hotel, szpital, peron, konsekwentnie symbolizując ludzką niemożność pozostania w świecie na stałe - człowiek okazywał się wiecznym wędrowcem przez życie.

• Często w tej liryce pojawiały się dzieci osaczone regułami (antyre-gułami) świata dorosłych, bezbronne wobec cynicznych postaw tych ostatnich, lub - na przeciwległym biegunie - infantylni dorośli „podszyci dzieckiem”.

• Począwszy od tomu Piąty zbiór wierszy (1978), zdecydowanie wzrosło zainteresowanie Lipskiej losem człowieka zdeterminowanego i zarazem ograniczanego rygorami totalitarnego państwa.

• W ostatnich zbiorach daje się zauważyć wyciszenie emocji, poetkę coraz pełniej zajmuje problem ludzkiej kondycji w świecie.

• Język poetycki, czasami wyraźnie zbliżający się do poetyki Wisławy Szymborskiej (nie jest to bynajmniej zarzut), operuje chętnie paradoksem, anaforycznym wyliczeniem, nieoczekiwaną pointą nastawioną na zaskoczenie czytelnika, antytezą; wcześniej dość częstym zjawiskiem były także „gry” lingwistyczne.

 

 

MARCIN ŚWIETLICKI (ur. 1961)

poeta; początkowo związany ze środowiskiem krak. pisma „bruLion”; autor i wykonawca tekstów rockowego zespołu Świetliki, z którym nagrał płyty Ogród koncentracyjny (1995) i Cacy Cacy Fleischmaschine (1996); zyskał rozgłos jako outsider i skandalista, nawiązujący prowokacyjną grę z odbiorcami; poezja nasycona ironią, z licznymi autocytatami i akcentami polemicznymi, przeciwstawiająca konkret, istnienie pojedyncze, prywatność dyktatowi zbiorowości i stadnym odruchom; zbiory wierszy Zimne kraje (1992), Schizma (1994), Trzecia połowa (1996), 37 wierszy o wódce i papierosach (1996), Pieśni profana (1998).

• Marcin Świetlicki czerpie inspiracje dla swoich wierszy z codzienności; czynione przez niego opisy i przywoływane zdarzenia są zwyczajne, ale budowana na ich podstawie refleksja nosi dość często znamiona uniwersalności. Prezentowane życie jest zwykle pozbawione kolorów, wręcz bezbarwne, poeta bowiem traktuje istnienie jako „byt-ku-bezsensowi” (określenie Mariana Kisiela).

• Bohaterem tej twórczości jest odheroizowany człowiek z tłumu, jeden z wielu (rodowodu tej postaci można by szukać jeszcze w tradycji międzywojennej, potem np. u Mirona Białoszewskiego lub Andrzeja Bursy; w prozie natomiast podobną postać kreowali autorzy tzw. małego realizmu).

• Bohater i podmiot wypowiedzi to tutaj najczęściej jedna postać. Zwykle Świetlicki opatruje ją własną twarzą - taki biografizujący obraz podmiotu sprawia, że wypowiedź zyskuje większą dozę autentyczności i sugestywności. Czasem pojawiają się też w utworach nazwiska poetów-rówieśników.

• W licznych wierszach wyczuwa się obecność drugiej postaci-słuchacza, współuczestnika zdarzeń, ofiary skazanej na podobny los w dramacie zwanym życiem. Czasem adwersarzem bywa drugie „ja”.

• W kolejno ukazujących się tomikach wiersze „czyste” sąsiadują z tekstami przeznaczonymi do śpiewania (Świetlicki jest wokalistą grupy „Świetliki”), które trudno byłoby jednak nazwać piosenkami - przyjęło się określać je jako „świetliki”.

• Krytyka podkreśla liczne związki poezji Marcina Świetlickiego z tradycją amerykańską (beat generation, szkoła nowojorska), dostrzega się nawiązania do personizmu Franka O’Hary.

Bibliografia:

J. Błoński Rok 1989 jest równie ważny co 1918..., „NaGłos” 1990 nr 1;
J. Łukasiewicz Rytm, czyli powinność. Szkice o książkach i ludziach po roku 1980, Wrocław 1993;
J. Sławiński Zanik centrali, „Kresy” 1994 nr 2;
J. Drzewucki W imię ciągłości (Kilka uwag o poezji polskiej lat dziewięćdziesiątych) , „NaGłos” 1995 nr 2;
J. Kornhauser Międzyepoka. Szkice o poezji i krytyce, Kraków 1995;
E. Balcerzan Poezja polska XX wieku — nieoczekiwane zmiany miejsc, w: Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów Warszawa 1995, red. T. Michałowska, Z. Goliński, Z. Jarosiński, Warszawa 1996;
J. Klejnocki, J. Sosnowski Chwilowe zawieszenie broni. O twórczości tzw. pokolenia „bruLionu” (1986–1996), Warszawa 1996;
M. Orski Autokreacje i mitologie. Zwięzły opis spraw literatury lat 90., Wrocław 1996;
R. Grupiński, I. Kiec Niebawem spadnie błoto, czyli kilka uwag o literaturze nieprzyjemnej, Poznań 1997;
A. Legeżyńska Gest pożegnania w liryce lat ostatnich, w: Z perspektywy końca wieku. Studia o literaturze i jej kontekstach, red. J. Abramowska i A. Brodzka, Poznań 1997;
M. Stala Druga strona. Notatki o poezji współczesnej , Kraków 1997;
M. Kisiel Świadectwa, znaki. Głosy o poezji najnowszej, Katowice 1998;
D. Pawelec Debiuty i powroty. Czytanie w czas przełomu, Katowice 1998

M. Karwala, Polska poezja XX wieku, Znak 1999.

 

Inspiracja: ZNAK dla szkoły